ايران كشوري است با فرهنگ و معماري كهن كه از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب با نمادهايي از مقاومت و پايداري پوشيده شده است؛ چرا كه به علت موقعيت سوق‌الجيشي و منابع بي‌شمارش در هر دوره از تاريخ مورد هجوم عده‌اي از متجاوزان بوده است.
از اين‌رو در بسياري از نقاط ايران دژها و برج‌و باروهاي بلند و مستحكمي براي جلوگيري از حمله دشمنان و همچنين نگهباني از مرزها ساخته شده است.
يكي از بزرگترين دژهاي آجري ايران دژ «رودخان» است كه از ميان تمامي قلعه‌ها و دژهاي باقي‌مانده از دوران كهن، قدمت بيشتري دارد.
اين بناي تاريخي در فاصله 20كيلومتري جنوب‌غربي شهرستان فومن در قسمتي از ارتفاعات پوشيده از درخت‌هاي سرسبز قرار دارد. اين بنا كه بزرگترين و كهن‌ترين دژ آجري ايران است، مدت‌ها مركز استقرار و حكمراني فرمانروايان گيلان بوده است. بر اساس تحقيقات به عمل آمده بناي اين قلعه به دوره ساسانيان؛ يعني قبل از اسلام بر‌مي‌گردد و اين قدمت بسيار زياد باعث شده است كه برخي از محققان اين اثر معماري را يكي از كهن‌ترين دژهاي ساخت دست بشر بدانند.
پس از ساخت اين دژ باگذشت زمان، آثار تخريب و فرسودگي در آن ظاهرشد؛ اما در قرن5 و6هجري قمري و در زمان حكومت سلجوقيان تجديد بنا شد و در زمان اسماعيليان اين قلعه از پايگاه‌هاي مبارزاتي اسماعيليان به شمار مي‌رفته است.
براي نخستين بار در سال 1830ميلادي «الكساندرشودزكو»محقق لهستاني‌الاصل هنگام تحقيق در گيلان متوجه اين قلعه شد و در يادداشت‌هاي خود موقعيت اين بنا را ثبت كرده است. وي درباره قلعه رودخان مي‌نويسد: دژي است در بالاي كوهي در قسمت علياي رودخانهاي به همين نام، بام آن سنگي است طرفين ورودي داراي دو برج دفاعي مستحكم است و بر روي كتيبه ورودي سر‌در آن حك شده است كه اين قلعه براي نخستين بار در سال 918 تا 921ه.ق براي سلطان حسام‌الدين اميردباج‌بن امير علاءالدين اسحاقي تجديد بنا شد. درحال حاضر اين كتيبه در موزه رشت نگهداري مي‌شود.
سلاطين اسحاقي كه از سال550 تا 1002ه.ق بر گيلان غربي حكومت داشته‌اند، از اين قلعه به علت موقعيت مناسب و سوق‌الجيشي و شرايط اقليمي خاص، استفاده‌هاي فراوان برده‌اند و بارها توسط آنان بازسازي شده و مهم‌ترين مركز دفاعي آنها به شمار مي‌رفته است.
مصالح به كار رفته در قلعه رودخان از سنگ و آجر است. در جدار خارجي اين قلعه، سنگ و در جداره داخلي آن آجر و ملات ساروج به كار رفته است. مساحت داخلي قلعه بالغ بر پنج هكتار است كه شرق قلعه به‌نام شاه‌نشين و غرب آن با نام آسايشگاه افسران شناخته مي‌شود. اختلاف ارتفاع بالاترين نقطه (شاه‌نشين) و پايين‌ترين نقطه (در ورودي) حدود 110متر است. اين قلعه 65 برج و بارو و ديواري به طول 1500متر دارد.
براي رسيدن به قلعه پس از عبور از شهر فومن، روستاهاي گشت، كرد‌محله، گشت‌رودخان، سياه‌كش، سيد‌آباد و قلعه رودخان در جاده‌اي كه نيمي از آن آسفالت و نيمي ديگر خاكي است، بايد طي‌مسير كرد و به روستاي حيدرآلات كه جاده‌اي اتومبيل‌رو به آن ختم مي‌شود، رسيد. از اينجا تا قلعه را بايد پاي پياده كه حدود 5كيلومتر است، طي‌كرد. زمان لازم براي طي كردن اين مسير با پاي پياده حدود يك‌ساعت‌ونيم است كه متراژي از آن را از طريق 1000 پله احداث شده، بايد طي كرد تا به قلعه رسيد.
برخي از ساكنان منطقه به اين شايعه باور دارند كه اين قلعه را «جن‌ها» بنا كرده‌اند. آنها در باور خود اظهار مي‌دارند هيچ بنايي كه توسط آدميزاد بنا شده باشد، نمي‌تواند اينقدر دوام بياورد. از روستاي قلعه رودخان تا دژ رودخان طبيعت بسيار زيبا و چشم‌اندازهاي بي‌نظيري وجود دارد كه هر بيننده‌اي را مسحور خود مي‌كنند. در مسير صعود به قلعه، درختاني با قدمت طولاني به سوي آسمان قد علم كرده و نور از لابه‌لاي شاخه‌هاي اين درختان به پايين مي‌ريزد. در سمت راست قلعه، رودخانهاي به همين نام قرار دارد كه از ارتفاعات سرچشمه گرفته و آب آن از جنوب به شمال در جريان است.
در ساخت ديوارهاي خارجي و بناهاي حاشيه قلعه از پستي‌و بلندي كوه استفاده شده و وسعت آن حاكي از اهميت قلعه است. ورودي قلعه از سمت شمال است كه بعد از هشتي وارد محوطه قلعه مي‌شوند. در اطراف قلعه، قراولخانه و دوارك وجود داشته است. ارگ اصلي در منتهي‌اليه ضلع غربي قلعه قرار دارد و قراولخانه‌ها با نورگيرها و روزنه‌هاي متعدد بر محيط اطراف مسلط‌اند.
گفته مي‌شود قلعه در دوطبقه طراحي شده؛ اما اكنون چيزي از طبقات زيرزميني موجود نيست. اين قلعه از دو بخش ارگ (محل زندگي شاه) قورخانه (محل فعاليتهاي نظامي و زندگي سربازان) تشكيل شده بود؛ اما شرايط اقليمي و رطوبت بسيار زياد كه در رويش گياهان خودرو و درختان تنومند چند صدساله موثر بوده است، عامل اصلي در تخريب اين بنا به شمار مي‌رود. قراولخانه‌ها و قسمتهاي مختلف قلعه در قشري از خزه‌ها و پيچك‌ها پنهان شده و درحال حاضر به‌جز شاه‌نشين (ارگ) آن در حال خرابي و نابودي است.
مشاهده اين قلعه هر بيننده‌اي را به حيرت وامي‌دارد تا آنجا كه از خود خواهد پرسيد چگونه سازندگان آن توانسته‌اند مصالح موردنياز را از راه كوهستان صعب‌العبور تا پاي كار در بلنداي كوه برسانند؛ آن هم در چندين قرن گذشته و با امكانات محدود آن زمان و چگونه توانسته‌اند دژي اين‌گونه رفيع و مستحكم در ارتفاعي دور از دسترس بنا كنند؟
به هرحال از چند سال قبل اقداماتي در جهت مرمت و بازسازي قلعه صورت گرفته كه از جمله اين اقدامات مي‌توان به پاك‌سازي و علف‌زدايي از محوطه اثر، تهيه مدارك فني مربوط به بخشهاي مياني، تجهيز كارگاه و حفاظت‌هاي اضطراري و موضعي، مرمت قسمتي از برج ورودي و ضلع‌شمالي، ترميم سقف قسمتهاي مياني، رطوبت‌زدايي ازبنا، ساخت در‌ها و پنجره‌هاي چوبي، نصب تاسيسات برقي، بندكشي فضاهاي داخلي و نصب تابلوهاي راهنما شامل ويژگي و تاريخچه بنا و موقعيت آن نام برد.
اگر مي‌خواهيد از مناظر طبيعي و هنرمندي اجداد خود در صدها سال پيش لذت ببريد و از پيشرفت علمي و دفاعي آنان بهره‌مند شويد، بازديد از اين دژ تاريخي و كهن را – آن هم سر حوصله – به شما پيشنهاد مي‌‌كنيم.
زيباترين پرندگان دنيا